İSLAM BAHÇELERİ CENNET HUZURUNUN YANKISIDIR

İslam Bahçeleri Cennet Huzurunun Yankısıdır

The Art of The Islamic Garden kitabının yazarı Emma Clark, İslam bahçelerinin Firdevs Cennetlerinin birer yankısı olduğunu ve bizlere Cennet huzuru ve zevkini önceden tatma hissi yaşattığını söylüyor.

İslam Bahçeleri ile ilgili çalışmalar yürütürken sizi İslam’a ısındıran başlıca etkiler neler oldu?

İslam’a ısınmamın altında yatan manevi sebep; tüm İslam bahçelerinin -büyük ya da küçük ölçüde fark etmez- Firdevs Cennetlerinin birer yankısı olması ve bizlere Cennet huzuru ve zevkini önceden tatma hissi yaşatması diyebilirim. Ayrıca böylesi bahçeler dünyada yaptığımız her şeyin “ebedi hayatımızı” belirlemeye de katkıda bulunduğunu hatırlatır.

İslam’da niyet her işin başıdır. Peyzaj tasarımcısı bir bahçe tasarlarken (bu İslam bahçesi olsun veya olmasın) etüt ve avan proje öncesi bir “amaç projesi” üzerinde zihnini yorması gerekmez mi?

Söylediğiniz gibi niyet İslam’da her şeyden önemli. Bir bahçe projesi için çalışma fırsatı bulduğumda tasarıma her zaman -bahçenin mümkün olduğunca güzel olması için- bir niyet duasıyla başlarım. Buna kutsal cennet bahçelerine bir anlık bakış veya bir pencere aralamak da diyebiliriz. Tabi bütün bunlar müşterinin tercihi ile de şekillenecektir. Her tasarım; özel bir bahçe, bir kamu bahçesi, ılıman bir iklime sahip bir bahçe, çöl ikliminde bir bahçe vb. olması gibi özel bir temaya sahiptir. Tüm şartlar göz önünde bulundurulmalıdır. Fakat asla unutulmamalıdır ki, bu dünyada uygulanacak bir İslam bahçesinin, her nerede olursa olsun ya da her kim için olursa olsun, konsepti Kur’an’daki Cennet bahçelerinin bir sembolüdür. (Bkz. Kur’an’da Rahman Suresindeki Cennet tasvirleri).

Türkiye’de bahçe sanatı fikri olarak daha çok Barok, İngiliz ve Japon bahçe sanatı sembollerinin etkilerini görmekteyiz. İslam bahçe sanatı ilkeleri ile bulunduğumuz coğrafyanın iklim, coğrafyası ve gelenekleriyle yoğrulmuş bir bahçe anlayışının yaygınlaşması için neler yapmalıyız?

Kitabımda da belirttim, genel olarak konuşursak Türkiye; bitkiler, bahçeler ve parklar için mükemmel bir iklime sahip. İstanbul’da da bazı güzelliklere sahipsiniz, ama sizin de belirttiğiniz gibi, bunların içinde özellikle İslami olan çok az şey var. Ülkenizde sahip olduğunuz inanılmaz bir gelenek olan çiçek sevgisi ve sembolizmini yeniden canlandırmak ilginç ve önemli olacaktır.

Başlangıç olarak Prof. Dr. Nurhan Atasoy’un “Hasbahçe, Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek” adlı kitabına bakın ve daha sonra İslam dünyasının sanat ve bahçe geleneğine bir göz atın. Kuran’daki temel bütünlük anlayışını farklı İslam medeniyetlerinin çeşitli yollarla nasıl uyguladığını gözlemleyin. İlham almak için; minyatür resimler ve çiniler içeren Osmanlı sanatına ve mimarisine bakın ve bu ilhamları evrensel geometri ve Rahman Suresinde anlatılan cennetin 4 bahçesindeki anlayışla yoğurabilirsiniz. Bu çok muazzam ve önemli bir konu şöyle ki; bugün Türkiye’de bir İslam bahçesi tasarlayacaksanız, İslam sanatının Osmanlı stili, İslam’ın temel evrenselliği ve elbette Türkiye’nin sahip olduğu mükemmel bitki çeşitliliği arasında bir denge kurulmalıdır. Ne heyecan ve ilham verici bir imkân!

PEYZAJ MİMARI, KUR’AN’DAKİ CENNET BAHÇELERİ HAKKINDA DERİNCE BİR OKUMA YAPMALI

Kur’an’da Cennet Bahçelerine yapılan atıflardan bir Peyzaj Mimarı ne gibi ilhamlar almalıdır? “Mekânın Ruhu” kavramını tasarımcı nasıl uygulamaya geçirmelidir?

Peyzaj Mimarı, Kur’an’daki Cennet Bahçeleri hakkında derince bir okuma yapmalı ve iyice kavramalıdır. Ve Cennet tasvirlerinin iç aleme bakan Sufi boyutunu da incelemelidir. Bahçeler bizim manevi evimiz değil midir zira? Mevlana’nın da Mesnevi’de belirttiği gibi ‘Asıl bağ ve bahçeler gönüldedir’ diyerek sürekli iç alemimize, Allah’ın nazargâhı olan kalbimize bakmamız gerekir, ki bu düşünce tasarım hazırlığı esnasında ilham için dua ederken de bize yardımcı olacaktır. Bahçede orantı, geometri, uyum, denge gibi tasarım öğelerine ve renk, koku, yeşil, ağaç ve çiçek türleri ve tabi ki su öğesi gibi tasarım sürecine giren her şeye dikkat etmeliyiz. Derin düşünme (tefekkür), teknik uzmanlık ve bitki bilgisi de aynı zamanda önemlidir. Aşk (muhabbet) ve Cennet’in zarafeti olmadan hiçbir şeyin gerçekten iyi olmayacağını hatırlamak, adanmışlık ve alçakgönüllülük aynı zamanda bu sürecin anahtar bileşenleridir.

Genius loci ya da “Mekânın Ruhu”, kavramı bir İslam Bahçesi veya herhangi bir tarz bahçe tasarlamaya başlarken esas teşkil etmektedir. Çünkü bir tasarımın başlangıcında her zaman fiziksel / coğrafi / çevresel etmenleri hesaba katmak gerekir. Bu kavram, doğanın temelde Allah’ın bir lütfu/tecellisi olduğunun farkına varmak ve sürekli hatırlamak suretiyle uygulamaya konmuştur, Kâinat dediğimiz kavram Yüce Allah tarafından yaratılmış, biz insanların hizmetine verilmiş, okunması ve işaretlerinin anlaşılması için sunulmuş bir kitap gibidir. Sadece güzel oldukları için, toprağı havalandırmak ve karbonu yuttukları için değil, aynı zamanda görünür olanın ötesinde görünmez bir dünya olduğunu hatırlatan metafizik semboller oldukları için daha fazla ağacın dikilmesi gerekiyor: Doğanın güzelliği İlahi Hakikatin bir ihtişamıdır.

Kitabınızdaki tespitlerden anlaşıldığı gibi tasarımcıda olduğu kadar bahçenin bakımı ile ilgilenen bahçıvanın da İslam Bahçe Sanatının gerektirdiği ruh kıvamında olması gereklidir. Bu kıvamda bahçıvan yetiştirmek için dünyanın herhangi bir yerinde örnek bir bahçıvanlık okulu var mıdır?

Bildiğim kadarıyla, bahçeciliğin ruhsal yönüyle ve tasarım yönüyle öğrencileri eğiten bir “Bahçıvanlık Okulu” yok. Ben ve iki meslektaşım Londra’da sık sık ‘kutsal bahçeler’ temalı hafta sonu kursları düzenliyoruz.

Mimar Sinan ve Fatih Sultan Mehmet ile ilgili eserleriniz var, İstanbul’u ve Konya’yı gördünüz. Türkiye’de ve bahçe mimarisi hakkındaki genel görüşleriniz nelerdir? Genç tasarımcılara, akademisyenlere ve öğrencilere neler söylemek istersiniz?

Bahsettiğiniz iki kitap çocuklar için. Osmanlı-Türk tarihini araştırmayı çok sevdiğimden, özellikle de gerçekten büyük bir mimar ve aynı zamanda büyük bir adam olan Sinan hakkında yazmayı çok sevdiğim için çıktı ortaya o eserler. Sinan’ın cami mimarisine hayranım, özellikle ölümünden hemen sonra inşa edilen İstanbul’daki Sultan Ahmet Camiine. Bununla beraber benim favorim; 17. Yüzyılda Mimar Sinan tarafından yapılan küçük boyutu, samimi avlusu ve muhteşem döşemeleriyle cezbeden Sokullu Mehmet Paşa Camiidir. Kubbelerin ve minarelerin birleşimi, Osmanlı mimarisine özgüdür ve Titus Burckhardt’a (20. Yüzyılın İslam Sanatı ve Mimarisi ile ilgili en önemli yazarlardandır, tüm öğrencilere okumalarını tavsiye ederim) göre, ‘kubbeler barış ve tevekkülün alameti iken, minarelerin dikey hareketi İlahi Birliğin etkin bir tasdikidir’.

Dolayısıyla, Türkiye’nin geleneksel mimarisi için mutlak bir hayranlık ve sevgim var; bahçeler içinde bu yukarıda saydığım avantajları kullanarak büyük ölçüde geliştirebilirsiniz. Daha önce de belirttiğim gibi, ülkenizde iklim ve coğrafya olarak mükemmel büyüme koşullarına sahipsiniz, bu yüzden şehirlerinizde güzel bahçeler tasarlamamak ve inşa etmemek için bir sebep yok. Hem Cennet’ten bahseden hem de ülkenizin büyük uygarlığını ve İslam’ın ve Kur’an’ın esas -Tevhidi- mesajını içeren bahçeler…

EMMA CLARK

2001 yılından beri İslam bahçelerinde uzmanlaşmış bir bahçe tasarımcısı olarak çalışmaktadır. Royal College of Art’da (Kraliyet Sanat Akademisi) ‘İslam Bahçeleri ve Bahçe Örtüsü’ üzerine yüksek lisans tezini hazırladı. Londra’da The Prince’s School of Traditional Arts’da, İslami Görsel ve Geleneksel Sanatlar Programında öğretim üyesidir.

Projeleri:

Highgrove, Halı Bahçesi

Holland Park, Londra

Islam EXPO, Olympia Fuar Merkezi, Londra 2008

Avenue Foch, Paris, Özel Bahçe

Özel bahçeler, Medine, Suudi Arabistan

Hampstead, Londra, Özel Bahçe

Yayınları:

Underneath Which Rivers Flow

The Art of The Islamic Garden

Sinan – Architect of Istanbul (resimli çocuk kitabı)

Mehmet the Conqueror          (resimli çocuk kitabı)

Yazarın The Art of The Islamic Garden kitabı İnkılab Yayınları tarafından Türkçeye çevrilmiştir.